Son bir yıldır Libya iç savaşında adından fazlaca söz edilmeye başlanan Rus Wagner şirketinin askeri kanadını ve paralı askerlerden oluşan birliklerinin faaliyetlerini yazmayı, hayli zamandır düşünüyordum.
Dünyada ve Türkiye’de Wagner adı, ilgili ve meraklı herkesin dilinde dolaşmasına rağmen izleyebildiğim kadarıyla Türk medyasında derli toplu bir tanıtımına rastlayamadım.
16 Temmuz 2020 tarihinde bu şirkete bağlı Sirte’deki özel kuvvetlerin çekileceğini duyunca, galiba zamanı geldi diyerek bilgisayar karşısına oturdum.
Wagner şirketler topluluğu veya kısaca Wagner Group (Rusçası Группа Вагнера-Grupa Vagnera) merkezi Rusya Federasyonu’nda bulunan bir firma gibi gözüküyor.
PMC Wagner, ChVK Wagner, CHVK Vagner isimleriyle de biliniyor.
Aslında sadece alışılan anlamıyla ticaretle uğraşmadığından, “özel askeri şirket” (özel askeri müteahhitlik acentesi) olarak sınıflandırılıyor.
2003 yılında ABD’nin Irak’ı işgalinden sonra Black Water isimli bir şirket, ülkede ve diğer bölgelerde savaşın özelleştirilmesi politikasıyla birlikte kiralık askerlerden oluşan küçük çaplı bir ordu (askeri birlikler) kurmuştu.
ABD ile her alanda rekabet halinde olan Rusya da, küresel stratejik politikaları gereği, taktiksel düzlemde Black Water benzeri bir ordu kurulması için göz kırpmıştı.
Bu paramiliter birlikler Ukrayna, Suriye ve Libya gibi iç savaşın yaşandığı mıntıkalara gönderildiler.
Wagner kurucusu olduğu söylenen Dmitry Utkin- Kaynak- foto IPTC Metadata- Gazeta.ru – east2west.jpg
Wagner’in kurucusu olduğu söylenen Dmitry Utkin / Fotoğraf: IPTC Metadata-Gazeta.ru
Wagner Grubu’nun, 2010’ların başında eski GRU Spetznazı (Özel Kuvvetler) Yarbayı Dmitri Utkin tarafından kurulduğu düşünülmektedir.
Utkin, 2013’te GRU’ya bağlı 2. Tugayın 700 nolu bağımsız özel birimi komutanı olarak faaliyet gösteriyordu.
Ukrayna istihbaratının Eylül 2017 tarihli açıklamasına bakılırsa Utkin, Ukrayna vatandaşlığına geçmişti.
GRU (Rusça: Главное Разведывательное Управление, Glavnoye Razvedyvatel’noye Upravleniye -yani Ana İstihbarat İdaresi) Rusya Silahlı Kuvvetler Genelkurmayı’na bağlı askeri istihbarat teşkilatıdır.
Sovyet rejimi döneminde Kızıl Ordu’ya bağlıydı. GRU Rusya’nın en büyük istihbarat örgütü olarak kabul edilmektedir.
2013’ten sonra emekli olan Utkin, muharip gazi Rus askerleri tarafından kurulmuş olan Moran Güvenlik Şirketi (Moran Security Group) görevlisi olarak çalışmaya başladı.
Moran Grubu, dünyanın farklı bölgelerinde, ihtiyaç duyan kurumlarla askeri ve güvenlik konularında eğitim vermek üzere sözleşmeler imzalamaktaydı.
Mesela aynı yıl Hong Kong merkezinde kaydı olan Slavonic Corps isimli bir kuruluşla iş yapmaya başlamıştı ki, bu kuruluşun kendisi de aslında Rusya çıkışlı bir firma olup ticari kaydı Hong Kong’dadır.
Daha önce Rus ve eski Sovyet ordusunun çeşitli kurumlarında (OMON, SOBR, VDV) görev alan askeri kadrolar, Tacikistan (1992-1997 arasında çıkan isyan) iç savaşı ile ikinci Çeçenistan savaşındaki (Ağustos 1999-Mayıs 2000 arasındaki silahlı başkaldırı) çatışmalarda tecrübe kazanmış uzman ve özel elemanlardı.
Slavonic Grubu’nu kuran iki isim, Vadim Gusev ile Yevgeny Sidorov Rusya uyrukluydu.
Suriye’deki Wagner savaşçıları
Suriye ile yapılan sözleşme uyarınca, Moran güvenlik elemanları, çatışmalar sürecince ülkenin enerji tesislerinin güvenliğini sağlamak karşılığında ayda kişi başına yaklaşık 5 bin dolar alıyorlardı.
Suriye’ye eleman sevki ve intikali Beyrut üzerinden yapılıyordu. Esas olarak Şam ve Lazkiye’de konuşlanmışlardı.
Başlangıçta iki şirket halinde faaliyet gösteriyorlardı. Her şirkette 80 ile 150 kadar asker olmak üzere toplam 267 güvenlik elemanıyla çalışıyorlardı. Son derece modern savaş donanımlarıyla (ekipmanla) donatılmışlardı.
Başlangıçta sadece koruma amaçlı güvenlik görevi yaparlarken daha sonra aktif olarak operasyonlara katıldıkları da görüldü.
Özellikle Deyr-i Zor bölgesindeki petrol alanlarının korumasından bu birimler sorumluydu. Orada yanlış muhabere (iletişim) sonucunda Suriye uçakları, bu birimin denetimi altındaki T-72 tanklarını bombaladı. Birçok can kaybı yaşandı.
18 Ekim 2013’te Al Suhna isimli bölge, sayısı 2 bin ile 6 bin arasında değişen Ceyş-ül İslam isimli silahlı İslamcı örgütün çifte kıskacına alınmıştı.
Suriye Ordusu’nun top ve uçak desteğine rağmen Moran grubu güvenlik elemanlarından 6 kişi yaralandı ve çatışma alanından çekilmek zorunda kaldılar.
Bu başarısızlığın ardından Rusya’ya döndüler. Vnukova Havaalanı’na iner inmez de Rusya Federasyonu İstihbarat Teşkilatı (FSB) tarafından, Rus Ceza Kanunu’nun 359 sayılı maddesine muhalefetten yani “para karşılığında askeri faaliyette bulunmak ve çatışmalara katılmak”la suçlanarak tutuklandılar.
Hong Kong’daki ticari siciline rağmen Moran firmasının iki kurucusu da tutuklanıp mahkûm edildiler.
Moran güvenlik firmasının başarısızlığı sonrasında, Wagner Grubu sahnede boy göstererek 2014’teki Kırım krizi sırasında ortaya çıktı.
Şirketin paralı birimleri, yarımadanın kansız ve sessiz bir şekilde ilhak edilmesi sırasında Rus birlikleriyle beraber hareket ettiler.
Los Angeles Times gazetesinin iddiası şuydu:
2014’te Kırım’ın ilhak edilmesinden sonra Ukrayna’daki Batı yanlısı hükümete başkaldıran Rus yanlılarına destek vermişlerdi.
Wagner’in bu yurtdışı faaliyetlerinde GRU’dan destek ve koordinasyon aldığı da söylenmekteydi.
Aralık 2016’da Kremlin’de düzenlenen “Anavatan Kahramanları Günü”nde Putin ile birlikte görüntü veren kişi, Wagner baş sorumlusu Dmityr Utkin’den başkası değildi.
Keza aynı resepsiyona katılan Alexander Kuznetsov’un da Wagner güvenlik firmasının komutanı olduğu söyleniyor.
Bu anmadan birkaç gün sonra Utkin, Kremlin’deki başkanlık sarayı sözcüsünün ifadesiyle, “Cesaret Madalyası” ile resmen ödüllendirildi.
Böylece hem Rusya adına müdahale ettiler hem de uluslararası alanda Putin’i zor durumda bırakmayan özel şirketin silahlı birimleri rolünü üstlenmiş oldular.
Reuters haber ajansının şirkete yakın kaynaklara dayandırdığı habere göre;
Wagner, 2015 sonbaharında yeniden oluşturuldu ve Rusya’nın destek politikası paralelinde Suriye’deki iç savaşa gönderildi; Batılı devletlerle Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar ve Türkiye destekli silahlı İslamcı ve Batı yanlısı liberal güçlere karşı, Suriye ordusu saflarında çatışmalara girdi.
Bu durum, aynen devam ediyor. Son iki yıldan bu yana Wagner’in profesyonel seçkin birimleri Libya’da savaşan taraflardan Halife Hafter’in ordusuna eğitim verip, icabında onlarla omuz omuza çatışmalara giriyor.
Başta Putin olmak üzere Rusya, bunlarla ilgileri olmadıklarını açıklasalar da uzmanların genel kanaati, Wagner Güvenlik Şirketi’nin elemanlarının, aslında “Rusya Savunma Bakanlığı’nın görünmez birimleri” olduğu yönündedir.
Wagner ile kurucusu Utkin’in faaliyetlerine dönersek; yapılan açıklamalar ve ileri sürülen iddialardan basında yer alan haberlerin Ukrayna bağlantılı kısmına göz atmamız gerekir.
Ukrayna İstihbarat Teşkilatı (SBU) şefi Vasly Hyrtsak’ın açıklanan iddialarına inanılırsa; Dmitry Utkin’in komutasındaki paralı özel birimler, 2014-2015 yılları arasında Ukrayna’nın Donbas bölgesinde Rus yanlısı ayrılıkçı muhalifler ile hükümet kuvvetleri arasında çıkan çatışmalara fiilen katılmışlar.
Özellikle Donetsk ve Luhanks bölgelerinde Rusya taraftarlarının kurdukları Luhanks Halk Cumhuriyeti askerleri saflarında yer almışlar.
Sözü edilen birimler, 21 Mayıs 2014 tarihinde ortaya çıktılar. İlk elde Donbas bölgesinde bir uçağı düşürüp Luhanks Havalimanı’na baskın yaparak Donetsk mıntıkasındaki Debatseve’de bir eylem gerçekleştirdiler.
Birinci operasyona katılan 72 savaşçıdan 15’i öldürüldü. Debatseve yöresine yönelik saldırıya katılan 205 savaşçıdan 21’si katledildi.
İstihbarat şefi Hyrtsak, o tarihlerde Suriye’deki Wagner savaşçılarının sayısının 1,350 olduğunu iddia etmişti.
Onun iddiasına bakılırsa, Wagner Grubu, Rus ordusuna bağlıydı. Muhtemelen bu yüzden olsa gerek, 28 Aralık 2016’dan itibaren Rus yönetimi, bizzat ordu içinde olmayan bu tür eski asker ve özel birimlere, yurt dışındaki terör faaliyetlerine karşı mücadele etme izni vermişti.
Böyle bir izin, genelde esas olarak Wagner Güvenlik firmasını tarif eder mahiyetteydi. Aynı bağlamda dönemin Ukrayna Dışişleri Bakanı, Brüksel’de Wagner Şirketi hakkında bilgilendirici bir brifing veriyordu.
Doğal olarak bu iddiaların tek yanlı olduğunun ve nesnel olamayabileceğinin farkındayız. Çünkü Ukraynalı yöneticiler, düşman belledikleri Rusya’yı karalamak için ellerinden geleni yapmaya gayret etmekteler.
Wagner firmasına alınan savaşçıların yaşları 25-55 arasında değişiyor. 2017 yılında yaklaşık 80 bin ile 250 bin ruble arasında maaş alıyorlardı. En yüksek maaş miktarı 300 bin ruble olarak belirlenmişti.
Aynı yılın verilerine bakılırsa, şirketin kasasındaki para 185 milyon rubleyi geçmişti. O zamanki kura göre 3,1 milyon Amerikan doları tutarındaki bir fondan bahsedilebilir.
Şirketin ana gelir kaynağının Rusya’nın farklı ülkelerle imzaladığı yeraltı servetlerinin (altın gibi madenlerin çıkarılması, pazarlanması) işletilmesinden ve güvenliği korumadan elde edilen paralar olduğu iddia ediliyor.
Bağımsız Rus Vontakana (veya Fontakana) sitesi, her sözleşmeli askerin aylık ücretinin 4 bin dolar kadar olduğunu yazmıştı.
Wagner’in 2016 başlarında bin kadar çalışanı olup Aralık 2017 tarihi itibariyle 6 binden fazla elemanı bulunmaktaydı.
Rusya yasalarına göre özel askeri şirketlerin faaliyetleri yasak olduğundan şirket Arjantin’de kayıtlı görünüyor.
Önce ekonomi alanında faaliyet gösteren bir çevrimiçi yayına başlayan görece bağımsız Rus RBK gazetesi, Ağustos 2016’da Wagner’in profesyonel sözleşmeli asker sayısını 5 binden fazla olarak vermişti.
2016 yılında RBK, Panama Papers adıyla bilinen gizli ticari ve mali sırları ortaya çıkardıktan sonra Rusya yönetiminin baskısına maruz kaldı.
Sahibi milyarder işadamı Mihail Prohorov, gazeteyi, bir yıl sonra Putin’in tam destekçisi sayılan medya holdingi patronu Grigory Beretzkin’e sattı.
Grubun acemi ve profesyonel kadroları, Savunma Bakanlığı’na tahsis edilmiş kışla, tesis ve eğitim alanlarında her türlü eğitimden geçiyorlar.
Bu tür tesisleri ihale yoluyla alıp işletme yetkisini alan kişi ise Yevgeny Prigozhin (Prigojin) isimli meşhur bir işadamı.
Wagner Grubu’nun baş yatırımcısının Prigojin ve onun da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile yakın bağlantıları olduğu söylenmektedir.
Amerika ve Avrupa basını, Prigojin’in, Putin’in baş aşçılığını yaptığına dair magazin haberlere yer vermişti. Keza aynı işadamının, Rusya savunma bakanlığının yurtiçi ve yurtdışındaki bazı ihalelerini alarak vekâleten faaliyetini yürüttüğü de iddia edilmektedir.
Wagner ve baş sorumlusu sayılan Dmitry Utkin ile ilişkileri nedeniyle Putin’in eski aşçı başı olan Prigojin, özellikle Ukrayna krizine karıştığı suçlamasıyla, Rusya’ya uygulanan ekonomik yaptırımlar çerçevesinde ABD Hazine Bakanlığı tarafından 2016’da kara listeye alındı. Kara liste Wagner’in sözleşmeli paralı askerlerini de kapsıyor.
2015’te Rusya’nın Suriye iç savaşına aktif olarak müdahil olmasıyla birlikte Wagner elemanları, Ukrayna ve Kırım yörelerinden çekilerek, izleyen dönemlerde Suriye’ye gittiler.
Eskiden istihbarat teşkilatı CIA şefliği makamında bulunan Mike Pompeo, ABD Dışişleri Bakanı sıfatıyla Nisan 2018’de yaptığı açıklamada, “Şubat başlarında Suriye’deki büyük bir çatışma sırasında Amerikan uçaklarının yüzlerce Rus askerini katlettiğini” açıklamıştı!
Grubun Suriye’deki operasyonları ve faaliyetlerinden basında çokça söz edildiğinden, bu konu üzerinde durmuyoruz.
Wagner’in Libya’daki maceralı ve örtülü faaliyetleri, Ekim 2018’de başladı. İngiliz The Sun gazetesi, ülkesindeki istihbarat kaynaklarına dayandırdığı haberinde, Bingazi ve Tobruk mıntıkasındaki (yani Halife Hafter’in Libya Milli Ordusu denetimindeki bölgelerdeki) Rus askeri üslerine dair bir haber yaptı.
Habere göre; Rusya’dan gitme onlarca Wagner elemanı, GRU istihbarat yetkilisi ve özel kuvvetler elemanı, bu üslerde Rus yapımı füzelerin üslere yerleştirilmesi ve Hafter askerlerinin eğitimi için bulunuyordu.
Rusya’nın irtibat yetkililerinden Lev Dengov, The Sun gazetesinin haberini yalanladı; “gerçekle ilişkisi olmadığını” söyledi.
Mart 2019’da bu kez İngiltere hükümeti, 300 kadar Wagner elemanının sözleşmeli paralı asker olarak Hafter’i desteklemek için Libya’ya gittiğini açıkladı.
Belki de bu sayede Hafter güçleri, Libya’nın güney ve diğer kesimlerinde askeri bakımdan büyük alanları denetimi altına alarak ilerleme kaydetmişti.
Hızını alamayan Hafter kuvvetleri, Rus uzmanları ve Wagner savaşçılarının büyük desteğiyle Türkiye-Katar tarafından desteklenen Milli Mutabakat Hükümeti’nin başkenti Trablus’u kuşatma altına aldılar.
Eylül ayında Trablus hükümetine bağlı uçaklar, Rus paralı askerlerini bombaladılar. Onlarca Wagner savaşçısı katledildi, komutanları Alexander Kuznetsov yaralandı.
Eylül sonlarına doğru 100 kadar Wagner sözleşmeli askeri, cephe hattına takviye birliği olarak gitti. Bu birlikler şiddetli saldırılar karşısında gerilediler.
Gerileme süreci kasım ve aralık aylarında da sürdü. 29 Kasım’da Trablus merkezli Milli Mutabakat Hükümeti İçişleri Bakanı Fethi Başağa, “yakalanan Ruslar ile Wagner şirketi arasında bir bağlantı olduğundan” söz etti.
Ekim 2019’da Libya ve bazı Afrika ülkelerindeki Facebook hesapları askıya alındı. Bu kapatma ve askıya alma operasyonunun arkasında Yevgeni Prigojin’in olduğu iddia edildi ki, batılı kaynaklara inanılırsa, tam da o sırada, Ekim 2011’deki isyan sırasında katledilen Muammer Kaddafi’nin oğlu Seyfülislam’ın ülkedeki uzlaşma için uygun bir başkan adayı olabileceğine dair siyasi kampanyalar, özellikle Rusya destekli propagandalar yapılmaktaydı.
Bu haberler Wagner’in Facebook sayfalarında da yayımlandı. Rusların, daha önce Kaddafi’nin oğluyla üç kez (ilki Nisan 2019’da) görüştükleri ortaya çıktı.
8 Ocak 2020’de Türkiye ile Rusya, Libya’da ateşkes çağrısı yaptılar. Nisan ayında Trablus’taki hükümet kuvvetleriyle Hafter destekçisi Wagner askeri birimleri arasındaki çatışmalar şiddetlendi.
Türkiye destekli Libya hükümetinin İçişleri Bakanlığı, Wagner askerlerinin “kimyasal silah kullandıklarını” ileri sürdü.
Askeri ve istihbarat uzmanlarıyla insansız hava silahlarının devreye girmesine ek olarak Türkiye aracılığıyla Suriye’den Libya’ya sevk edilen Suriyeli militanların çatışmalara katılmasıyla birlikte Trablus kuşatması kırıldı; Hafter’in ana üslerinden sayılan El Watiyye, Trablus kuvvetlerinin eline geçti.
O zamandan beri Wagner güçleri Rusya’nın politikası çerçevesinde ikili bir tutum sergilemeye başladılar ve ülkelerinin Libya’daki üslerinde mevzilenmeyi sürdürdüler.
Afrika’daki Amerikan kuvvetleri (AFRICOM) komutanlığının 18 Haziran 2020 tarihli açıklamasında, Libya’da savaşan Wagner asker sayısı 2 bin olarak belirlenmişti.
Birbirlerine meydan okuyan Mısır ile Türkiye, “kırmızı çizgileri” ilan ettikleri Libya Sirte-Cufra hattına hava operasyonu yapabileceklerini açıkladılar.
Ardından Wagner güçlerinin tehlikeli bölgeden çekilecekleri açıklandı.
Venezuela’daki başarız darbede Wagner elemanları Başkan Maduro’yu desteklediler
Bahsedilen şirketin güvenlik elemanlarının varlığı Ukrayna, Suriye ve Libya ile sınırlı değil.
Amerika’nın Venezuela’yı baskılayıp sıkıştırması üzerine Rus Kazak birlikleriyle bağlantılı Wagner’in 400 kadar sözleşmeli askeri, Ocak 2019’dan beri Venezuela yönetimini desteklemek üzere Küba üzerinden ülkeye gitmiş ve ABD destekli Haziran 2019 tarihli başarısız darbeyi bastırmada önemli rol oynamıştı.
Firmaya yakın bir kaynak, Mayıs 2018’de başka bir birimin Venezuela’ya gönderildiğini de söylemişti.
Mozambik hükümetinin Nisan 2018’de Rus savaş gemilerinin ülke limanlarına girmesini onaylamasının ardından, eylül ayında 160 kadar Wagner paralı askeri buraya da gönderildi.
Ağustos ve sonraki aylarda Mozambik ordusuyla birlikte ülkenin özellikle kuzey bölgelerindeki silahlı İslamcı isyancılara karşı yürütülen operasyonlarda hem uzman hem de fiili savaşçı sıfatıyla bulunuyorlardı.
Ruslarla bazı batılı gözlemciler, ‘Wagner Grup isimli özel bir savaş/güvenlik firmasının aslında hiç var olmadığını; tersine, bunun sadece bir Rus propagandası olduğu’ fikrindeler.
Wagner denilen firma elemanlarının gerçekte Rusya Savunma Bakanlığı’nın “görünmez”, “hayalet” veya “örtülü” birimlerinden oluştuğu kanısında olanların sayısı ise çok daha fazla.
Kaynakça:
The Insane Story of Russian Mercenaries Fighting for the Syrian Regime, Huffington Post internet sitesi, 25 Ocak 2014 güncellemesi
Wikipedia İngilizce, “Wagner Group” , 30 Haziran 2020 güncellemesi; Vikipedi Türkçe, “Wagner Grubu” maddesi, 26 Mayıs 2020, مجموعة فاغنر – ويكيبيديا 18 Haziran 2020.
BBC News, Powerful ‘Putin’s chef’ Prigozhin cooks up murky deals, 4 Kasım 2019.
كيف تغلغلت روسيا في مناطق الصراع عبر “شركات الأمن الخاصة”؟ Independent Arabia, 27 Haziran 2020.
Reuters Factbox on Russian military intelligence by Dmitry Solovyov
Gostev, Aleksandr; Coalson, Robert (16 December 2016). “Russia’s Paramilitary Mercenaries Emerge From The Shadows, Hür Avrupa Radyosu, 16 Aralık 2019
Quinn, Allison (30 March 2016). “Vladimir Putin sent Russian mercenaries to ‘fight in Syria and Ukraine, Daily Telegraph, 25 JOcak 2018
Putin Wants to Win, But Not at All Costs”. 6 December 2017, www.bloomberg.com, 20 Ocak 2018
“Russian Mercenaries in Syria”. Warsaw Institute Foundation. 22 April 2017
SBU(The Security Service of Ukraine) exposes involvement of Russian ‘Wagner PMC’ headed by Utkin in destroying Il-76 in Donbas, Debaltseve events – Vasly Hrytsak
Ukraynalı istihbarat şefinin açıklamaları için şu linke bakınız: 9 Ekim 2017 https://en.interfax.com.ua/news/general/453498.html
Roth, Andrew (5 October 2017). “The Russian captives who may link Syria, Ukraine and the Kremlin’s fight against the opposition”. The Washington Post. Retrieved 7 October 2017.
How Wagnercame to Syria, The Economist dergisi, 2 Kasım 2017.
a: GNA retakes military camps near Tripoli”. www.aljazeera.com.
“Russian mercenary killed in south Tripoli | The Libya Observer”. www.libyaobserver.ly.
وزير الداخلية يكشف عن علاقة محتملة بين روس اعتقلوا في طرابلس و مجموعة فاغنر, The Libya Obzerver, 20 Kasım 2019.
“Libya’s war | First fighter of Russian-backed Syrian mercenaries killed in Libya’s battles, and number of recruits jumps to 450”.
“Russian fighters flown out of western Libya after Haftar retreat”. May 25, 2020 – via in.reuters.com.
“Hundreds more Russian mercenaries flee western Libya: GNA forces”. www.aljazeera.com.
Humiliated Russian mercenaries Wagner Group make hasty retreat from Tripoli
كيف كان أداء مرتزقة الفاغنر الروس في ليبيا؟, 4 Haziran 2020
أفريكوم: 2000 من مرتزقة فاغنر الروس يقاتلون مع حفتر حالياً, 16 Haziran 2020
Correll, Diana Stancy (May 26, 2020). “Russian aircraft deploy to Libya to back private military contractors, AFRICOM says”. Military Times.
Three Russian mercenaries are killed in Syria, and they’re not from the PMC you’ve heard of
Three Russian servicemen allegedly killed in Syria: report
Moscow, Jane Flanagan, Cape Town | Tom Parfitt. “Russian mercenaries ‘beheaded’ by Mozambique Islamists
elatives admit existence of Russia’s ‘Wagner mercenary army’ in Syria”. 13 October 2017. Retrieved 12 December 2017.
Fabricius, Peter (April 9, 2020). “MOZAMBIQUE: ‘SA private military contractors’ and Mozambican airforce conduct major air attacks on Islamist extremists”. Daily Maverick.
Aruuke Urankyzy, “The Wagner Group: A Private military company that’s not exactly private”, TRT World sitesi, 10 Ocak 2020
